Je winkelwagen is momenteel leeg!
De biologische wortels en evolutie van het menselijk gedrag
Zoals we van Darwin geleerd hebben, vertoont een serie verwante soorten in een stamboom vaak een ontwikkelingsreeks van lichamelijke kenmerken waarin we een geleidelijke aanpassing aan andere omstandigheden kunnen zien. Bij de mens is bijvoorbeeld te zien dat in een reeks van 5 miljoen jaar ontwikkeling het schedelvolume geleidelijk aan groter wordt en de snuit korter, de hoektanden kleiner en de neus langer. Daarbij kan op elk moment ook divergentie ontstaan en kunnen bepaalde vormen weer uitsterven. Op dit moment zien we bijvoorbeeld brede Negroïde neuzen, platte Aziatische neuzen en grote lange Europese neuzen. Rassen kunnen na lange tijd van elkaar geïsoleerd te zijn geweest verder afzonderlijk ontwikkelen tot nieuwe soorten, waarbij die lichamelijke kenmerken nog verder gaan verschillen.
Bij sociale structuren lijkt dit principe echter niet op te gaan. Onder de circa 435 soorten primaten komen zeer veel verschillende sociale structuren voor, maar het is erg moeilijk om een reeks op te stellen waarin deze structuren zich volgens een geleidelijke evolutie uit elkaar hebben ontwikkeld. Het lijkt eerder alsof een sociale structuur opgebouwd is uit een aantal onderdelen, waaruit elke soort een eigen keus heeft gemaakt. Sommige onderdelen worden selectief versterkt andere verzwakt, zonder dat daar een miljoenen jaren lange selectie aan voorafgaat. Iedere combinatie van de onderdelen levert weer een nieuwe soortspecifieke totaalstructuur zoals je met een bouwdoos van lego of meccano vele modellen kunt maken. De evolutionaire aanpassing door versterking en verzwakking van bestaande onderdelen kan betrekkelijk snel tot een soortspecifieke totaalstructuur leiden.
Dit idee kwam bij me op tijdens het kijken naar een documentaire over Bavianen. De Bavianen zijn een geslacht binnen de primatenfamilie met een stuk of vijf soorten. Ze verschillen sterk van de mens door de lange staart en de hondachtige snuit met grote hoektanden. Hun sociale structuur vertoont echter een aantal sterke overeenkomsten met die van ons. Ze leven in relatief grote groepen van soms wel 300 dieren. Daarbij is er niet één duidelijke alfa-man de baas over de hele troep, maar alle volwassen mannen gedragen zich als een alfa-mannetje en bezitten een harem van enkele vrouwen met hun dochters en jonge zonen. Het postuur en de kracht van de man bepaalt de omvang van zijn harem en hij krijgt de vrouwen door ze te veroveren en vervolgens strikte gehoorzaamheid af te dwingen. De dochters blijven vaak generaties achter elkaar in hetzelfde harem. De zonen verlaten tijdens hun puberteit hun vader en moeder en proberen binnen de eigen troep of bij een andere troep een harem te veroveren. Door de structuur van tientallen kleine harems in een grote groep is er constant stress en de mannen onderdrukken hun vrouwen met geweld en zijn allergisch voor sneaky fuckers. Die nervositeit bereikt een hoogtepunt als één van zijn vrouwen een zwelling heeft als teken van vruchtbaarheid. De communicatie gebeurt met gezichtsuitdrukkingen en geluiden en staat geheel in het teken van dreiging en onderdanigheid in verschillende gradaties. De hiërarchische structuur is weinig flexibel, maar wordt voortdurend bevestigd. Jongere dieren krijgen regelmatig een corrigerende draai om de oren van de dominante man en onderdanige dieren besteden veel tijd aan het vlooien van hun superieuren. Het “likken naar boven en trappen naar onder” is constant aan de gang.
De nervositeit lijkt een nadeel maar de grote groep heeft ook voordelen. Ze biedt bescherming tegen roofdieren en de troep trekt over de savanne in een bepaalde formatie waarbij de vrijgezelle jong volwassen mannen aan de buitenkant een verdedigingslinie vormen. De troep bezet vaak een territorium waarin belangrijke voedselbronnen zoals een vijgenboom en water aanwezig zijn en een rots of berg of grot van waaruit zij zich strategisch kunnen verweren tegen aanvallers of indringers. Met andere groepen onderhouden ze gespannen relaties met veel dreiging, krachtmetingen en intimidaties en voortdurende waakzaamheid. Van tijd tot tijd breekt er echter toch een oorlog uit met een naburige troep. De rijpende vijgen aan een boom kunnen de aanleiding zijn. Hierbij telt het aantal strijdbare mannen en er laaien hevige gevechten op die dagen kunnen voortduren. Vrouwen en kinderen maken zich zo goed mogelijk uit de voeten. De enorm grote hoektanden van de bavianenman zijn een vervaarlijk wapen. Er vallen dan ook doden en gewonden, er worden vrouwen van elkaar geroofd en er zijn jonge mannen die met een veroverde vrouw naar de andere groep deserteren.
Tegenover de sterke overeenkomst van het sociale patroon tussen de niet erg nauw verwante mens en baviaan staat een totaal verschillende sociale structuur bij de onderling zeer sterk verwante Chimpansee en Bonobo. Toch hebben wij mensen met elk van deze twee ook een aantal patronen gemeen. Voor Bonobo valt te denken aan de enorme rol van sex, aan de homofiele en lesbische relaties, aan de emancipatie van de vrouwen. Voor chimpansee valt te denken aan de sneaky fuckers en gelegenheidskoppeltjes en aan de groepsjacht en aan de gewelddadige meute die er op uit trekt om een enkeling van een andere groep af te tuigen. Met name dit patroon werd in februari 2013 op TV vertoond door een groepjongens in Eindhoven. De overeenkomst met de raids van Chimpansees is meer dan treffend. Ook de complotvorming om de leider van de troon te stoten is ons niet vreemd. Maar wij kennen ook patronen die we vooral bij de Gorilla terugvinden zoals de rol van de zilverrug als stamhoofd of pater familias, die als een koning met rust en wijsheid regeert over zijn harem. Vreemd genoeg kennen we ook alleenstaande vrouwen met kinderen zoals bij de Oeran oetan en we kennen geëmancipeerde vrouwen met een man als babysit zoals bij de Tamarind aapjes van Zuid Amerika en we kennen echtparen voor het leven zoals bij de groep van de Gibbons in Azië.
Het lijkt erop dat de hele primatenfamilie in onze onderbuik aanwezig is en dat wij er al naar gelang de omstandigheden ééntje na-apen.