Oermenselijk

Snoeien of groeien

Over een aantal weken mogen we weer kiezen. De voorbereidingen voor het feest zijn al in volle gang compleet met lijsttrekkersverkiezingen, partijprogramma’s en politieke barometers. Volgens sommige journalisten gaat het tussen méér of minder Europa en volgens anderen gaat het tussen besparen op de overheid of investeren in groei. Allemaal zeggen ze dat het crisis in Europa is. Over de oorzaken van die zogenaamde crisis lopen de meningen echter nogal uiteen. Een luchtbel in de huizenmarkt, terreur van financiële markten of de vergrijzing komen allemaal in beeld. Wat is waar? Feit is, dat in heel Europa de groei van de reële economie stagneert, terwijl de uitgaven door de overheden gewoon door blijven stijgen.

Dat die overheidsuitgaven blijven stijgen, is niet zo verwonderlijk. Allereerst bestaat er niet zo iets als een automatische bijsturing of een marktmechanisme waardoor de tering naar de nering gezet wordt. Overheden zijn een soort monopolies. Ten tweede zijn er een aantal omstandigheden waardoor de uitgaven wel moeten stijgen. We hebben steeds meer en steeds kostbaarder onderwijs nodig, we hebben steeds meer zorg en AOW voor steeds meer ouderen nodig, we hebben steeds meer wegen en andere infrastructuur nodig terwijl de arbeidsparticipatie daalt, waardoor onze sociale lasten stijgen. Snijden in de overheidsuitgaven terwijl deze trends gewoon doorgaan, lijdt dus tot grote problemen.

Ook voor het stagneren van de groei zijn de oorzaken vrij duidelijk. Allereerst heeft voor velen de materiële consumptie een plafond bereikt. Die hebben alles al en hun consumptie wordt steeds meer virtueel en immaterieel. Ten tweede is er sprake van een achterblijvende consumptie uit angst voor de toekomst. We zijn voorzichtig, kijken de kat uit de boom en houden de hand op de knip. Dat geldt ook voor de investeringen door bedrijven en voor kredietverstrekking door banken. Hoe harder we praten over crisis, hoe sterker dit effect wordt. Ten derde is het een reactie op de veel te ver doorgeschoten cultuur om op krediet te leven. Leven op krediet veronderstelt groei, en als de groei stagneert, kun je maar beter even geen krediet nemen. Dan ervaart intussen iedereen dat de verminderde consumptie een gevolg is van de bezuinigingen. Daardoor ontstaan werklozen die niet veel te verteren hebben. Dat laatste speelt vooral in de zuidelijke EU landen waar de economie is kapot bezuinigd. Zowel in Europa als in Nederland tekent zich een polarisatie af tussen de voorstanders van snoeien op de overheid en de voorstanders van investeren in economische groei, ofwel tussen volgelingen van Angela Merkel of van Francois Hollande.

Slechts weinig economen melden dat er nog een paar andere factoren zijn waardoor de groei stagneert. Onze consumptie is namelijk niet duurzaam en verbruikt meer energie en grondstoffen dan de aarde op termijn kan blijven leveren en produceert meer koolzuurgas en andere vervuiling dan de aarde kan opnemen. Dat vertaalt zich ten dele in schaarste en hogere kosten. Hogere kosten voor energie en grondstoffen remmen de groei. Gebrek aan duurzaamheid en méér consumptie betekent echter ook dat we een krediet op de fysieke leefbaarheid van de aarde nemen en dat is vele malen erger dan geld lenen. Ten slotte is een belangrijke oorzaak voor de groeistagnatie de concurrentie met de snel groeiende economieën in China, India, Brazilië, waardoor onze producten op de wereldmarkt te duur zijn geworden. We worden ingehaald.

Geen van deze oorzaken kan door een eenvoudig politiek programma, een noodwet of een akkoord worden weggenomen. De keuze tussen snoeien en groeien is daarom een fictie, want het kan geen van beiden. Snoeien zal, behalve dat het tot enorm verzet en sociale onrust lijdt, ook de consumptie verlagen. Groei kun je niet afdwingen en als groei zich richt op nog méér materiële niet duurzame consumptie, ontstaan er schulden op het gebied van leefbaarheid.

Investeren in duurzaamheid is eigenlijk het enige alternatief. De kosten daarvoor dienen in eerste instantie te worden betaald door een zwaardere belasting op alles wat niet duurzaam is, maar het zou ook met geleend of bijgemaakt geld kunnen. Op termijn verdient duurzaamheid zichzelf immers dubbel en dwars terug. Duurzame productie gaat hand in hand met hergebruik van grondstoffen en lokale autonomie en vermindert de mobiliteit. Dat is aanzienlijk goedkoper. Duurzame technologie is concurrerend op de wereldmarkt en ongevoelig voor schaarste. Duurzame productie en technologie die samen gaat met kleinschaligheid, verhoogt het welzijn en de arbeidsparticipatie en verlaagt daardoor de arbeidskosten en de sociale lasten. Helaas heb ik nog geen één politicus horen pleiten voor een dergelijke koers, terwijl toch echt zowel links als rechts, confessioneel of humanistisch, sociaal en liberaal deze koers allemaal zonder gezichtsverlies zouden kunnen omarmen. Waarom gebeurt dat dan niet ?

Het antwoord is helaas ook erg eenvoudig. Duurzaamheid is iets voor de lange termijn en voor het algemene belang. Daar gaan verkiezingen niet over. Verkiezingen gaan over kluifjes en pijnstillers voor de korte termijn en het individu. Primitieve maar aansprekende  lokkertjes. De liefde voor de politieke partijen gaat door de maag.