Oermenselijk

De wereld kantelt

De geschiedenis leert dat als bepaalde maatschappelijke of economische ontwikkelingen succesvol zijn, de neiging ontstaat om door te draven. Dat komt doordat de bijsturing te traag verloopt. Vroeg of laat loopt het dan uit de hand. De nadelen worden steeds duidelijker en er komen tegenreacties totdat er al of niet via revoluties of oorlogen weer een andere koers wordt ingezet. De ontwikkeling van de mensheid volgt daardoor een zaagtand curve.

Hoe groter de schaal waarop dit gebeurt, des te trager is de bijsturing en des te heftiger wordt de omslag. Sinds de globalisering vinden de revoluties niet meer lokaal, regionaal of op nationaal niveau plaats maar op een continentale schaal. Omwentelingen verlopen daardoor nog heftiger. Dit hangt ook samen met de grotere traagheid van de twee bestuursvormen die bij die schaalvergroting horen. Een dictatuur is meestal behoudend en zal lokale verschillen en nationalistische neigingen lang de kop indrukken totdat die gewelddadig omver wordt geworpen. In een democratie worden lokale verschillen via consensus en compromissen overbrugd, maar dat kost veel tijd en een machtsevenwicht kan  zelfs tot verlammende besluiteloosheid leiden.

Heftige continentale omwentelingen zijn tegenwoordig dan ook volop aan de orde. Zo is de Chinese economie met horten en stoten in relatief korte tijd aan het omschakelen van een repressief communistisch naar een liberaal kapitalistisch systeem. De Arabische lente lijkt in korte tijd af te rekenen met militaristische dictatuur, maar vervalt mogelijk in religieus extremisme. In Europa gaan we door een proces waarbij het gezag van de kerk en de te kostbaar geworden sociale zekerheden worden afgebouwd, terwijl de VS juist aan de vooravond staat van een teloorgang van de onbeperkte macht van het geld naar meer solidariteit.

Naast deze regionale omwentelingen voltrekken zich echter ook mondiale processen waardoor de hele wereld kantelt.

Allereerst hapert de groei-economie en heeft het kapitalistische systeem grote problemen om van een schuldensysteem over te schakelen op een bezuinigingseconomie. De vicieuze cirkel van lenen, investeren en groeien, slaat om naar een vicieuze cirkel van besparen en recessie. De macht van de banken en de rest van de financiële wereld slinkt snel. Consumenten in rijke landen schakelen om van het streven naar nog meer rijkdom en individualisme naar een streven voor meer sociaal welzijn en geluk.

Een tweede factor ontstaat door toenemende schaarste van goedkope energie, voedsel, water, klimaat en natuur. De leefbaarheid van de aarde neemt af terwijl de bevolking en de consumptie blijft toenemen. De transitie naar duurzaamheid verloopt veel te traag waardoor we een groot risico lopen.

De derde factor is de bestuurlijke schaalvergroting zelf. Terwijl de industriële productie, de markten en de financiële wereld al lang mondiaal zijn georganiseerd, leidt de politieke globalisering juist tot verlammende traagheid van bestuur en ook tot ontmenselijking en te grote afstand van de burger tot zijn bestuur. De reactie is een roep om lokaal en kleinschalig. In Europa groeit het verzet tegen Brussel. In Nederland zien we een steeds sterkere opkomst van lokale belangenpartijen die zich verzetten tegen Den Haag.

De vierde belangrijke factor is de geopolitieke verschuiving van de machtsverhoudingen. De rijke werelddelen VS en Europa moeten hun dominerende vooruitgeschoven positie prijsgeven aan China, Brazilië en andere landen die met een inhaalslag bezig zijn.

Deze vier factoren versterken elkaar in een autonoom verlopend proces zodat de wereld kantelt. Nederland schuift mee of het nu wil of niet. De komende verkiezingen gaan impliciet ook over deze grote veranderingen. Verschillende stromingen zetten zich in voor het behoud van zaken die op de helling staan, alsof er nog iets te redden valt. Het links socialistische kamp vecht voor behoud van sociale zekerheden, het groene kamp vecht voor behoud van leefbaarheid, het liberale kamp vecht voor een redding van de wereld die alleen om het geld draait. Het populistische kamp vecht voor behoud van nationalistische sentimenten en het religieus geïnspireerde kamp vecht tegen de teloorgang van kerkelijk gezag.

Slechts weinig mensen zullen zich bewust zijn dat ze voor één van die kampen kiezen. De meeste mensen hebben überhaupt onvoldoende kennis en bagage om het politieke gekrakeel te doorgronden. Verreweg de meeste kiezers gaan af op hun gevoel en stemmen gewoon op een mannetje of vrouwtje dat lekker bekt. Ook dat is een trend, waarvan nu al zeker is dat die aan invloed zal winnen.